初春做哪些运动最合适？第一个就超出你想象

Osvald ?penqler
alm. Oswald Arnold Gottfried Spengler‎
Do?um tarixi	29 may 1880(2025-08-14)[…]
V?fat tarixi	8 may 1936(2025-08-14)[…] (55 ya??nda)
V?fat yeri	Münxen, ü?üncü Reyx
V?fat s?b?bi	ür?k ?at??mazl???
T?hsili	Humboldt ad?na Berlin Universiteti, Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

百度 7.

Osvald ?penqler (do?um ad? Osvald Arnold Qotfreyd ?penqler; 29 may 1880^[…] – 8 may 1936^[…], Münxen, ü?üncü Reyx) — Alman tarix?i v? f?ls?f? tarixi müt?x?ssisi. Riyaziyyat, t?bi?t?ünasl?q v? inc?s?n?t kimi sah?l?rl? maraqlanm??d?r. M??hur kitab? olan "Q?rbin t?n?zzülü" (The Decline of the West) 1918 v? 1922-ci ill?rd? n??r olunmu? ?zünd? bütün dünya tarixini ?ks etdirmi?dir. Onun ir?li sürdüyü yeni n?z?riyy?y? g?r? m?d?niyy?tl?rin ?mrü m?hdud olur v? bunlar sonda ?ürüyürl?r. O, Birinci Dünya müharib?si v? Birinci v? ?kinci dünya müharib?si aras?ndak? d?n?md? ?oxlu yaz?lar yazm?? v? Almaniyan?n Avropadak? hegemonlu?unu d?st?kl?mi?dir. Onun dig?r yaz?lar? Almaniyadan xaricd? d? ?z ki?ik t?sirini g?st?rmi?dir. ?penqlerin 1920-ci ild? t?qdim etdiyi "Prussiandom v? Socialism" kitab?nda sosializm v? avtoritarizmin ?saslar? v? mill?t?ilik müdafi? olunur. B?zi Nasistl?r (m?s?l?n, Qobbels) ?plenqeri t?bli?at?? hesab edirdil?r. Lakin 1933-cü ild? onun Almaniya v? Avropan?n g?l?c?yi haqq?ndak? pessimist fikirl?ri, Nasistl?rin irqi ayr? se?kilik idealar?n? d?st?kl?m?kd?n boyun qa??rmas? v? "The Hour of Decision" (Q?rar saat?) adl? t?nqidi kitab?ndan sonra nasistl?r t?r?find?n sürgün olunmu?dur.

H?yat?

Osvald ?penqler 29 may 1980-ci ild? Almaniyan?n Blankenburq ??h?rind? anadan olmu?dur. O, Bernard v? Paulin ?penqlerl?rin ikinci ?vlad? idi. ?penqlerin qarda?? s?kkiz ayl??nda ik?n anas? a??r cama??r s?b?tini da??m??d? v? bu da u?a??n do?umdan ü? h?ft? sonra, 1879-cu ild? ?lm?sin? s?b?b olmu?dur. Osvald qarda??n?n ?lümünd?n on ay sonra dünyaya g?lmi?dir. Onun ü? bac?s? da var idi : Adel, Qertrad, Hilderqard. Onun ata babas? Teodor ?penqler k?ndin metallurgiya müf?tti?i idi. Po?talyon olan atas? Bernard ?penqler i?güzar v? ?al??qan biri olmaqla intellektualizmi b?y?nmirdi v? bunu o?luna da t?lqin etm?y? ?al???r?d?.

?penqlerin ür?yind? probleml?r var idi v? o, bütün h?yat? boyu miqren (ba?da nevroloji x?t?lik) x?st?liyind?n ?ziyy?t ??kmi?dir. On ya??nda olark?n ail?si il? birlikd? Almaniyan?n ?n b?yük universitetinin yerl??diyi Halle ??h?rin? k??dü. ?penqler yerli Gimnaziyada klassik t?hsil alaraq, yunan, lat?n dill?rini, riyaziyyat? v? ba?qa elml?ri ?yr?nirdi. Burada onun, h?m?inin inc?s?n?t? olan h?v?si d? b?yüm?y? ba?lad?, xüsüsil? d? ?eiriyy?t?, drama v? musiqiy? – H?te v? Fridrix Nits?enin fikirl?rinin t?siri alt?na dü?dü. O, h?tta b?dii yarad?c?l?qla da m???ul olmu?dur v? onun ?s?rl?rinin b?zil?ri h?l? d? qalmaqdad?r. 1901-ci ild? atas?n?n ?lümünd?n sonra ?penqler bir ne?? universitetd? (Münhen, Berlin v? Halle) elmi i??i kimi ?al??d?, eyni zamanda da bir ne?? f?nd?n d?rs ald?. O, t?kba??na ?al???rd?, mü?llimsiz, r?hb?rsiz. 1903-cü ild? ?penqler Heraklitl? ba?l? doktorluq dissertasiyas?n? u?urla müdafi? ed? bilm?di, buna s?b?b is? o haqda az m?lumata sahib olmas? idi v? bu u?ursuzluq onun akademik karyeras?n?n sonuncu ?ans? idi. 1904-cü ild? elml?r namiz?di titulunu ald? v? 1905-ci ild? sinir sistemind? d?h??tli probleml?r yarand?. Aliml?r onun sonrak? h?yat?n?n normal ke?diyini bildirmi?l?r. Sad?c? olaraq Saarbrücken v? Düsseldorfda mü?llim kimi ?al??m??d?r. 1908-ci ild?n 1911-ci il? q?d?r Hamburqda bir gimnaziyada Alman tarixi, riyaziyyat kimi f?nl?rd?n d?rs ke?mi?dir.

1911-ci ild?, anas?n?n ?lümünd?n sonra Münhen? k??ür v? burada 1936-c? il? kimi, ?mrünün sonuna q?d?r ya?ay?r. T?k-t?nha alim, ?z ?mlak? il? birlikd? ?ox m?hdud imkanlar ??r?iv?sind? ya?am?? v? t?nhal?qla ?hat? olunmu?du. He? bir ??xsi kitab? yox idi v? repitor kimi ?al??araq jurnallara m?qal?l?r yaz?r, bel?c? ?lav? g?lir ?ld? edirdi.

Q?rbin t?n?zzülü

"Q?rbin t?n?zzülü" (The Decline of the West) kitab?n?n birinci cildi üz?rind? i?l?y?rk?n ilk ?nc? Avropa daxilind? Almaniyaya n?z?r yetirm?k ist?yirdi, lakin sonrak? hadis?l?r, ?kinci M?rake? B?hran? ona d?rind?n t?sir etdi v?, bel?likl?, ?penqler t?dqiqat sah?sini daha da geni?l?ndirdi.

?penqler Otto Seekin "Ke?mi?in t?n?zzülü"nd?n (The Decline of Antiquity) t?sirl?n?r?k kitab?n ad?n? ona b?nz?tmi?dir. Kitab 1914-cü ild? tamamlansa da Birinci Dünya müharib?sinin ba?lamas? s?b?bind?n bir q?d?r t?xir? sal?nd?. Anadang?lm? ür?k problemi oldu?u ü?ün h?rbi xidm?t? ?a?r?lmam??d?. Müharib? d?vründ? onun ?mlak? bir d?y?r? malik deyildi, ?ünki bu okean?n o biri tay?nda yat?r?lm??d?, buna g?r? d? Spengler bu müdd?t ?rzind? s?fal?t i?ind? ya?am??d?.

1918-ci ilin yay?nda kitab i??q üzü g?rdü v? b?yük u?ur qazand?. Almaniyan? biab?r?? v?ziyy?t? salan Versal sülh müqavil?sinin ba?lanmas? (1919) v? 1923-cü ild? inflyasiya n?tic?sind? iqtisadiyyat?n t?n?zzül? u?ramas? ?penqlerin proqnozlar?n? do?rultdu. Kitab almanlar?n iflas?n? dünya tarixind?ki prosesl?rd? rolunu s?m?r?l??dirdiyin? g?r? onlar? bir q?d?r rahatlatd?. Kitab Almaniyadan xaricd? d? u?ur qazand? v? 1919-cu ild? bir ne?? dil? t?rcüm? olundu. ?penqler G?ttingen Universitetind? f?ls?f? doktoru olmaq t?klifl?rini r?dd ed?r?k bildirdi ki, fikrini yaz?lar?na y?n?ltm?k ü?ün vaxta ehtiyac? var.

"Q?rbin t?n?zzülü" kitab? geni? ??kild? müzakir?y? s?b?b oldu. Bu müzakir?l?rd? h?tta kitab? oxumayanlar da i?tirak etmi?di. Tarix?il?r qeyri-pe??kar mü?llifin hadis?y? bu cür elmi olmayan yana?mas?n? ?zl?rin? t?hqir kimi q?bul etmi?dil?r. Tomas Mann (Alman yaz???s?, esseist) ?penqlerin kitab?n? ilk d?f? oxuyark?n bunu Artur ?openhauer ?openhauerin ?s?ri oldu?unu z?nn etmi?di. Akademikl?r kitab haqq?nda qar???q fikird? idil?r. Maks Veber (Almaniya sosioloqu, tarix?isi) ?penqleri bacar?ql?, bilikli h?v?skar adland?rsa da Karl Popper (Avstriya filosofu, sosioloqu, "A??q C?miyy?t v? Onun Dü?m?nl?ri" ?s?rinin mü?llifi) is? bu n?z?riyy?ni m?nas?z bir ?ey adland?rm??d?

Q?dim dünya tarix?isi Edvard Meyer ?penqlerl? ba?l? t?nqidi fikirl?ri olsa da onun haqq?nda yüks?k fikird? idi. Spenglerin nam?lumluq, duy?ulara v? mistisizm? ?saslanan fikirl?ri tarixd? he? bir m?nan?n olmad???n? bildir?n Pozitivizm v? Neo Kant??l?q ü?ün ?lverli?li idi. T?nqid?i v? estetika?? qraf Harri Kessler ?penqleri, xüsusil? d? Fridrix Nits?e v? Lüdviq Vitgen?teynl? ba?l? fikirl?rin? g?r? onu ?ablon, axmaq, m?nas?z adland?rm??d?. Amma Spenglerin m?d?niyy?tl? ba?l? pessimist fikirl?rin? ??rik idi. ?penqlerin ?s?ri ictimai silsil? n?z?riyy?sinin yaranmas?nda mühüm rol oynam??d?r. (Qeyd : bu n?z?riyy?y? g?r? c?miyy?td? ba? ver?n hadis?l?r v? tarix silsil? ??klind? d?vr edir.)

Avropa v? Amerika sivilizasiyas?n?n h?rbi diktatorluq rejimind?n sonra süqutunu qabaqcadan x?b?r verm?si Spenglerin kitab?n?n dünya ziyal?lar? aras?nda b?yük u?ur qazanmas?na k?m?k etdi. Kitab Birinci Dünya müharib?sinin sonlar?na yax?n Avropada pessimizmin geni?l?nm?sin? s?b?b oldu. Almaniyal? Kant?? filosof bel? izah etmi?dir ki, Birinci Dünya müharib?sinin sonlar?na yax?n onun bir ad? b?s idi ki, bütün fantaziyalar? h?r?k?t? g?tirsin. Bu zaman bizl?rd?n bir ne?? adam anlama?a ba?lad? ki, yüks?k d?y?r verdiyimiz Q?rb sivilzasiyas? korlanm??d?r. Spenglerin kitab? bu ??tin v?ziyy?ti k?skin v? kobud ??kild? t?svir etmi?dir. Northtrop Frye (kanadal? ?d?bi t?nqid?i) bel? ?sasland?r?rd? ki, Spenglerin n?z?riyy?sinin h?r bir elementi d?f?l?rl? r?dd edils? d? bu dünyadak? ?n b?yük romantik poemalardan biridir v? onun apar?c? ideyas?n? bu t??kil edir : "n? q?d?r ki bizim dünyag?rü?ümüzün bir hiss?si bu gün elektron v? ya dinozavr kimidirs? bu m?nada bizim h?r birimiz Spenglerl?rik"

Spenglerin Q?rbin qa??lmaz t?n?zzülü il? ba?l? pessimist proqnozlar? ü?üncü Dünya ziyal?lar?n?n ?ind?n qa?araq Koreya v? ?iliy? g?lm?sin?, Q?rb imperializminin t?n?zzülünün s?b?bini ara?d?rma?a s?vq etmi?dir. Buna baxmayaraq Amerikada v? Britaniyada Spenglerin pessimizmi 1940-c? ild? dünya tarixini doqmatikc?sin? yazan Arnold J. Toynbee-nin optimizmi il? ziddiyy?t t??kil etdi.

Spenglerin "Q?rbin t?n?zzülü" adl? ktab?n?n birinci cildi Almaniyada ??xanda minl?rl? tirajla sat?ld?. ?nki?af etm?kd? olan Avropada Spenglerin kitab? art?q ?ox m??hurla?ma?a, müzakir? m?vzusu olma?a ba?lam??d?. "Spenglerizm" adl? c?r?yan yarand? v? buna says?z-hesabs?z ard?c?llar qo?uldu. Spengleri oxumaq, ona r??b?t g?st?rm?k v? yaxud etiraz etm?k art?q z?ruri bir hala ?evrilmi?di. V? bu hal h?l? d? qalmaqdad?r.

1922-ci ild? ?ap olunmu? ikinci cildd? Spengler vur?ulay?rd? ki, Alman sosializmi Marksizmd?n f?rql?nir v? bu sosializm Almaniya mühafiz?karl???na uy?undur. 1924-cü ild? ba? ver?n sosial-iqtisadi t?r?qqi v? inflyasiyan? izl?y?n Spengler art?q yaz?lar?na siyasi m?vzular da qatma?a ba?lad? v? bununla da Reichswehr-in (Almaniya silahl? quvv?l?ri) general? Hans Von Seeckti ?lk?nin ba???s? etm?k ist?yirdi. Bu c?hd u?ursuzluqla n?tic?l?ndi v? Spengler praktik siyas?tin faydas?z bir ?ey oldu?unu sübuta yetirdi.

"?nsanlar v? Texnikalar" (Man and Technics)

1931-ci ild? Spengler "?nsanlar v? Texnikalar" (Man and Technics) adl? kitab?n? ?ap etdirdi. Bu kitabda o, texnologiyan?n v? s?naye?iliyin m?d?niyy?t? z?r?r vuraca??n? bildirmi?di. Texnologiyan?n v? s?naye?iliyin t?nqidi m?s?l?sin? yer ayr?lm?? kitabda ?sas ideya odur ki, Q?rb dünyas?n?n ?ld? etdiyi b?yük nailiyy?tl?rinin bir ?oxu Misir piramidalar? v? ya Roma hamamlar? kimi tezlikl? n?v?-n?tic?l?rimiz ü?ün m?cüz?vi bir ?ey olacaq. Spenglerin fikrinc? m?d?niyy?tmiz materializm, iqtisadi r?qab?t v? müharib? yolu il? m?hv olacaq. O, xüsusil? qeyd edirdi ki, Q?rb texnologiyas? irqi f?rql?rin yaranmas?na v? n?tic?d? d? bu yaratm?? oldu?u silahlar?n ?zün? qar?? ?evrilm?sin? s?b?b olacaqd?r. Kitabda Spenglerin m??hur sitat?, "Optimizm qorxaql?qd?r" vard?r.

1932-ci ild? ke?iril?n se?kil?rd? Adolf Hitler? s?s verm?sin? baxmayaraq Spengler onun amans?z biri oldu?unun ?ahidi oldu. 1933-cü ild? o, Hilterl? g?rü?dü v? t?sirsiz ke??n uzun müzakir?l?rd?n sonra Hitler? dedi ki, Almaniyan?n dramatik q?hr?mana deyil, real q?hr?mana ehtiyac? var. Spengler Alfred Rosenberg (Alman siyasi xadimi v? Nasizm ideologiyas?n?n ?sas ard?c?llar?ndan biri) il? a??q-a?kar ??ki?irdil?r v? onun diktator haqq?ndak? pessimist fikirl?ri ictamiyy?t aras?nda s?ssizliy? v? t?cridolunmaya g?tirib ??xard?. Jozef Qobbelsin (Almaniyada Xalq? Maarifl?ndirm? v? T?bli?at naziri olmu?dur, rejimin qabaqc?llar?ndan idi) Spengler? ictimaiyy?t qar??s?nda nitq s?yl?m?si t?klifl?rind?n imtina etmi?dir. Bununla bel?, Spengler h?min d?vr ?rzind? Alman Akademiyas?n?n bir üzvü idi.

1934-cü ild? ?ap olunmu? "Q?rar Saat?" kitab? bestseller? ?evrils? d? sonradan Nasizmi t?nqid etdiyin? g?r? Nasistl?r t?r?find?n qada?an edilmi?di. Spenglerin liberalizml? ba?l? t?nqidl?ri Nasistl?ri qane ets? d?, Spengler Almanlar?n bioloji ideologiya v? Antisemitizmi (?udaizm dinin?, y?hudi m?d?niyy?tin? v? ya mill?tin? qar?? dü?m?n?ilik) il? raz? deyildi. ?rqi mistisizm onun dünyas?nda ?sas rol oynamas?na baxmayaraq, Spengler h?mi?? Nasist professor v? ba?qalar?n?n yaratd???, elmi m?ntiq? uy?un olmayan irqi n?z?riyy?l?ri bar?d? a??q t?nqidi fikirl?rini s?yl?mi?dir v? he? bir zaman Hitlerin yüks?l?n hakimiyy?tind?n qorxaraq fikirl?rind?n d?nm?mi?dir. Spenglerin ?zü nasionalist olsa da Nasistl?ri dardü?ünc?li v? onlar?n dig?r insanlara qar?? apard??? müharib?nin he? d? q?rby?nümlü olmad???n? hesab edirdi. Kitab h?m?inin Q?rb sivilzasiyas?n?n da??lma t?hlük?sini yaradacaq müharib?nin ba? ver?c?yini d? x?b?rdar edirdi v? kitab Almaniyada qada?an olunmam??dan ?vv?l Almaniyadan xaricd? kütl?vi ??kild? yay?lm??d?. "Time" jurnal? "Q?rar saat?" kitab?n?n beyn?lmil?l ??kild? populyarl?q qazanmas?n? mübahis?y? s?b?b olaca??n? vur?ulam?? v? "Osvald Spengler dan??ark?n Q?rb dünyas?n?n adamlar? qulaqlar?n? t?xay?rlar" demi?di. Jurnal "t?sirli yaz?lar? oxuma?? sev?nl?r" v? "Spenglerin ?idd?tli aforizml?ri say?sind? yanl?? yoldan d?n?c?k olanlar" v? onun pessimist proqnozlar?n? sev?nl?r ü?ün bu kitab? m?sl?h?t g?rmü?dür.

Spengler son ill?rini Munixd? Bethoven? qulaq asaraq, Molyer v? ?ekspiri oxuyaraq, minl?rl? kitab alaraq v? q?dim Türk, Fars v? Hindu silahlar?n?n kolleksiyas?n? toplayaraq ke?irmi?dir. 1936-c? ild? (?lümünd?n q?sa müdd?t ?vv?l) Reichsleiter (Nasist partiyas?nda ?n yüks?k siyasi rütb?) Hans Franka yazd??? m?ktubda bel? demi?di: "Alman rexyi 10 ild?n art?q ya?amayacaqd?r." 1936-c? ild? may?n 8-d?, 56 ya?? tamam olan günü v? 3-cü reyxin da??lmas?ndan 9 il ?vv?l ür?k a?r?s?ndan dünyas?n? d?yi?di.

Osvald ?penqlerin yazarlar üz?rind?ki t?siri

Osvald Spenglerin bir ?ox insanlara t?sirl?ri olmu?dur:

• ?penqlerin "Q?rbin t?n?zzülü" kitab? Arnold J. Toynbee-nin eyni m?vzuda yazd??? "Tarix elmi" kitab?nda b?yük t?sirinin oldu?u g?rünür.
• Finlandiyal? filosof Georg Henrik von Wright-?n c?miyy?t haqq?nda yazd??? yaz?lar?nda Spenglerin t?siri a??q-ayd?n g?rünür.
• ?penqlerin "Q?rar saat?" ?s?ri amerikal? siyas? xadim v? qarad?rilil?rin hüquqlar?n?n müdafi??si Malkolm X-?n iqtisadiyyat v? kapitalizml? ba?l? fikirl?rin? b?yük t?sir g?st?rmi?dir. Malkolm Spenglerin sinfi ziddiyy?tl?rin irqi ayr?-se?kilik yolu il? daha da ?idd?tl?n?c?yi fikri il? raz?la??rd?. Marks haqq?nda Malkolmun fikrini soru?duqda (o he? vaxt Marks? oxumam??d?) o bildirmi?di ki, Spenglerin bu fikri il? d? raz?d?r: irqi b?rab?rlik sosial sinfi v? iqtisadi sisteml?ri üst?l?yib.
• M??hur iqtisad?? v? anarxistl?r, John Zerzan v? Derrick Jensen-in sivilzasiyan?n geril?m?si v? t?bii dünyan?n insan ?m?yinin m?hsulu olan sivilzasiyan? üst?l?m?si il? ba?l? fikirl?rind? d? Spenglerin t?siri vard?r.
• Mifoloq v? mistik Jozef Cambell m?d?niyy?tl?raras? mifl?rin ümumiliyini t?svir ed?rk?n Spengler? ?saslanm??d?r.
• ?penqlerin ideyalar? m??hur amerikal? sosioloq v? politoloq Samuel Hantinqtonun "Sivilizasiyalar?n toqqu?mas? v? dünya nizam?n?n yenid?n qurulmas?" ?s?rind?ki ideyalar il? eyniyy?t t??kil edir.
• Henry Miller, John dos Passos v? ?zünü bir d?f? Amarikal? Spengler adland?ran Frensis Skott Fitscerald kimi yaz???lar?n dünyag?rü?ünd? d? Spenglerin rolu var idi. Britaniyal? ?air, r?ssam Oskar Kokoschka, orkestr direktoru Wilhelm Furtvangler v? kinorejissor Fritz Lang Spenglerin vur?unu idil?r.

?s?rl?ri

• Q?rbin T?n?zzülü (The Decline of the West)
• ?nsan v? texnika (Man and technics)
• Prussianizm v? Sosializm (Prussianism and Socialism)
• M?d?niyy?tin n?vl?ri haqq?nda (On the style-pattern of culture)

Xarici ke?idl?r

• Osvald Spengler